Issue link: https://maltatoday.uberflip.com/i/1539672
10 aħbarijiet IL-ĦADD 21 TA' SETTEMBRU 2025 • illum opinjoni Professur tal-Intelliġenza Artifiċjali ALEXIEI DINGLI I d-dinja tħobb l-Intelliġenza Artifiċjali (AI), u faċli wieħed jifhem għaliex. Hija veloċi, intelliġenti, u konvenjenti. Iżda l-istess demokratizzazzjoni li poġġiet l-AI f 'idejn kulħadd fetħet il-bibien għal Wild West diġitali, fejn kulħadd jista' jpoġġi "AI-powered" fuq website u jsejjaħlu servizz. It-twissija hija sempliċi: oqgħod attent. Jekk tafda d-dejta tiegħek, ir-reputazzjoni tiegħek, jew l-operat tiegħek f 'idejn fornitur li mhux ittestjat jew responsab- bli, mhux qed tixtri progress — qed tixtri riskju. Għaliex? Ftehim ħażin dwar AI jista' jagħmillek ħsara għal snin twal. Dejta privata tista' tinkixef. Sigrieti kummerċjali jistgħu jinfirxu. Rapporti jistgħu jkunu żbaljati. Jistgħu jittieħdu deċiżjonijiet mhux ibbażati fuq fatti. Tista' taħseb li qed tipprova għodda bla ħsara, imma fil-verità, tista' tkun qed titma' kaxxa sewda li taħżen id- dejta tiegħek u qatt ma tagħtik kontroll lura. Jekk fornitur ma jistax jgħid min bena l-mudell tal-AI, fejn qed jopera, u x'jiġri mid-dejta tiegħek wara li tużaha, tafdahx. Ftakar li l-AI veru huwa heavy duty. Jeħtieġ servers b'saħħithom, sigurtà qawwija, u dejta li hi legali u ttikkettata tajjeb. Dan se jiswik. Mhux xi ħaġa li wieħed iżomm f 'garaxx. Meta kumpanija żgħira tgħid "għandna l-mudell tagħna", ħafna drabi tfisser li qed jużaw sistema ta' ħaddieħor fil-beraħ. Jista' jkun tajjeb jekk ikunu onesti u kawti. Il-problema tqum meta jippretendu li huma fil-kontroll assolut — u ma jkunux. Għax int ma tkunx tista' tosserva l-prestazzjoni, l-uptime, jew is-sigurtà. Il-wegħda ta' fine-tuning hija nassa oħra. Ħafna bejjiegħa jgħidu li se "jħarrġu mudell għalik biss". Dan jinstema' sabiħ. Iżda fil-prattika, dan jeħtieġ hardware enormi, disinn sod, u regoli stretti fuq id-dejta. Mingħajr dawn, il-fajls tiegħek jistgħu jinħażnu għal iktar milli taħseb, jiġu kkupjati f 'postijiet li ma tafx bihom, jew saħansitra użati għal klijenti oħra. Staqsi mistoqsijiet sempliċi: Minn fejn ġibt id-dejta għat- taħriġ? Għandek id-dritt li tużaha? Se tuża d-dejta tagħna biex tħarreġ is-sistema tiegħek? Jekk it-tweġibiet huma vagi — għidilhom le. Aħseb f 'xogħol tan-negozju ta' kuljum. Sales Manager jinkludi lista ta' klijenti f 'chatbot biex "inaddafha". Dik il-lista issa tinsab fuq server ta' parti terzi. Tim finanzjarju jtella' spreadsheet tal-prezzijiet għal "tbassir". Dawn il-prezzijiet jistgħu jintużaw biex jitħarreġ mudell ta' klijent ieħor. Uffiċċju ta' avukati jfassal kuntratt b'għodda mhux magħrufa — partijiet minnu jistgħu jidhru aktar tard f 'dokument ta' kompetitur. Impjegat fl-HR jitlob lill-AI biex "itejjeb" ittra dixxiplinari — is-sistema tirrekordja l-każ kollu. F'dal-każijiet kollha, jista' ma tkunx qed tagħmel f 'dak il-ħin stess, imma tkun ħloqt arkivju ta' materjal sensittiv li m'għandekx kontroll fuqu. Il-lokazzjoni tgħodd. Ħafna għodod jilloggjaw kull prompt u tweġiba "biex itejbu s-servizz". Fejn jinħażnu dawn il-logs? Min jista' jaċċessahom? Liema liġijiet japplikaw? Jekk is-servers huma barra r-reġjun tiegħek, tista' titlef ċertu protezzjoni legali. U jekk kuntrattur jista' jara l-logs, klikk kurjuża tista' ssir ksur ta' liġi. Anke mingħajr intenzjoni ħażina, id-dejta tiegħek tista' taffettwa l-imġiba tal-mudell u tidher b'mod stramb għal utenti oħra. Il-proprjetà intellettwali tinsab f 'riskju wkoll. Jekk fornitur tħarreġ fuq materjal protett mid-drittijiet tal- awtur mingħajr permess, il-produzzjoni tiegħek tista' tkun kontaminata. Jekk isir fine-tuning fuq il-kontenut proprjetarju tiegħek mingħajr limiti stretti, l-iżvantaġġ kompetittiv tiegħek jista' jgħaddi lis-sistema tagħhom. U l-eżattezza mhijiex garantita. L-AI jista' jidher kunfidenti u xorta jkun żbaljat: jista' jimmaġina sorsi, jinterpreta ċifri b'mod ħażin, jew iħawwad ismijiet. Immaġina risposta għal tender ibbażata fuq interpretazzjoni ħażina ta' xi regolament, jew rapport lill-bord b'data ħażina — il-ħsara lir- reputazzjoni hija reali. Kelma qasira dwar il-liġijiet. Il-liġijiet qed isiru iktar stretti, speċjalment fl-Ewropa. Anke jekk int ma bnejtx l-AI, tista' xorta tinżamm responsabbli għall-użu tagħha. Dan jista' jfisser penali, awditjar, u spejjeż għal rimedji. Il- konformità mhix xi ħaġa "żejda" — għandha tkun ippruvata bil- miktub. Jekk fornitur jippruvaha jaħrab minnha — dak huwa sinjal ċar ħażin. Dan mhuwiex attakk kontra kumpaniji tal-AI, iżda għandek iżżomm għajnejk miuħa biex tagħraf il-veru mill-falz. Ħafna kumpaniji huma eċċellenti: trasparenti fuq x'jużaw u għaliex. Jiddokumentaw id-dejta. Iħalluk tagħżel int fejn tinżamm id-dejta tiegħek. Jipprovdu kuntratt reali, mhux politika vaga. Jispjegaw ir- riskji. U jgħidulek meta l-għodda tagħhom mhijiex adattata għall- bżonn tiegħek — din l-onestà hija s-sinjal ta' sieħeb matur. X'għandek tagħmel Ikkunsidra l-fornitur tal-AI bħallikieku hu fornitur kritiku. Ippjana d-dejta li se taqsam. Jekk hi sensittiva — tużahiex jew inkella immaskjaha l-ewwel. Insisti fuq kuntratt li jkopri l-kunfidenzjalità, proprjetà intellettwali, tħassir tad-dejta u dritt għall-awditjar. Ikkonferma li tista' tgħid le għat-taħriġ fuq id-dejta tiegħek. Stabbilixxi regoli interni: l-ebda IDs tal-klijenti, scans ta' passaport, dettalji bankarji, jew spreadsheets tal- prezzijiet fil-prompts. Uża aċċess ibbażat fuq ir-rwol u żomm il-logs. Daħħal pass ta' reviżjoni umana qabel tibgħat ir-riżultati tal-AI lill-klijenti. Fuq kollox — irreżisti l-pitch sabiħ. Il-bargain li jwiegħed kollox għal it flus, ħafna drabi jiġi bi prezz moħbi: id-dejta tiegħek, il-kontroll tiegħek, is- serħan il-moħħ tiegħek. Agħżel sieħba li jistgħu juru — mhux biss jgħidu — li huma siguri, konformi u responsabbli. Jekk tagħmel żball hawn, mhux żball żgħir. Hija daqqa lir- reputazzjoni tiegħek u lill- introjtu tiegħek. Attent mill-Wild West tal-AI