Issue link: https://maltatoday.uberflip.com/i/1484585
14 kultura IL-ĦADD 20 TA' NOVEMBRU 2022 • illum Dawra fl-akbar belt ta' Malta; L-ILLUM dwar l-kurżitajiet, F'sensiela ta' artikli, f'dan ix-xahar li fih niftakru f'dawk li ħallewna, il-gazzetta ILLUM iżżur iċ-Ċimiterju tal-Addolorata u tesplora l-kurżitajiet, il-misterji u l-istorja tiegħu flimkien ma' Eman Bonnici li jieħu ħsieb l-amministrazzjoni tal-akbar belt f'Malta YENDRICK CIOFFI Mimli arti, kwiet u serenità. Fl-istess ħin inikktek anke jekk għan-Nisrani għandu jqanqal sens ta' tama għax jemmen li l-mewt mhijiex it-tmiem u jekk il-ġisem jintemm fil-qabar, ir-ruħ tgħix għal dejjem. B'aktar minn 300,000 difna, iċ-Ċimiterju tal- Addolorata huwa l-akbar belt f 'Malta. L-ILLUM żaret u daret iċ-Ċimiterju ma' Eman Bonnici, responsabbli mill- amministrazzjoni u awtur ta' ktieb dwar l-Addolorata. Miegħu tkellimna dwar il-karatteristi taċ-Ċimiterju u dorna oqbra partikolari li warajhom hemm storja interessanti x'wieħed jirrakkonta. Kull qabar hemm warajh persuna jew familja u anke l-isforz ta' qrabathom biex jibqgħu ifakkruhom bl-aħjar mod possibbli. F'din is-sensiela ta' artikli se nitkellmu dwar dan, bl- għajnuna ta' Bonnici u tal- ktieb tiegħu. Illum inħarsu lejn l-istorja u nżuru l-ewwel monument. Il-ġimgħa d-dieħla nitkellmu fuq aktar oqbra partikolari u kurżitajiet dwar iċ-ċimiterju, inkluż is-serq. Inbena ċimiterju ġdid imma ħadd ma ried jindifen fih Jekk illum, iċ-ċimiterju tal- Addolorata huwa meqjus bħala ċ-ċimiterju nazzjonali, oriġinarjament dan infetaħ għan- nies tal-Belt, il-Furjana u tat-Tlett Ibliet. Irħula oħra kellhom u għad għandhom iċ-ċimiterji tagħhom u ta' min ifakkar li dak iż-żmien, id- dfin fil-knejjes kien komuni jekk mhux in-norma wkoll. L-inħawi tal-Belt u l-Kottonera kienu wkoll l-aktar bnadi popolati minħabba t-Tarzna u l-x-xogħol fil- portijiet. Iċ-Ċimiterju ta' Santa Marija Addolorata u l-forma arkitettonika tiegħu kellu jkun rivoluzzjoni hekk kif bis-saħħa tiegħu f 'Malta daħal l-istil neo-Gotiku. Kien l-arkitett Belti Emmanuele Luigi Galizia li ppreżenta l-pjanta tiegħu fl-1863 u din minnufih intlaqgħet. Jingħad li biex wasal għall-ideal tiegħu, l-arkitett Galizia żar ħdax- il ċimiterju differenti madwar l-Ewropa. Iċ-Ċimiterju tal-Addolorata nbena fi żmien seba' snin u x-xogħol sar taħt is-superviżjoni ta' Mikiel Busuttil, Perit tal-Gvern li kien Għawdxi u niżel joqgħod Ħal Tarxien biex ikun eqreb tal-post. Iċ-ċimiterju tbierek fit-tieni Ħadd ta' Mejju tal-1869 u l-kappella ġiet ikkonsagrata fl-20 ta' Mejju tal-istess sena. Iżda ta' min isemmi li dan ma jfissirx li d-dfin beda minnufih u mexa ħarir. In-nies kienu mdorrija għal sekli sħaħ jidfnu lil nieshom fil- knejjes u ma tantx niżlithom tajjeb li jidfnu lill-qraba tagħhom f 'ċimiterju 'l bogħod minn fejn jgħixu. Kienu mdorrija jidħlu fi knisja u minnufih imorru jsellmu lil qrabathom. Ma ninsewx li dak iż-żmien, ma kienx hawn il-mezzi tal-lum biex wieħed jivjaġġa. Kienu ddaħħlu diversi inċentivi biex in-nies jitħajru jidfnu lill- qrabathom hawn. Fost oħrajn, il- Gvernatur Grant ħareġ ordinanza biex jipprojbixxi d-dfin fil-limiti tal-Belt, il-Birgu, l-Isla, Bormla u l-Furjana. Bis-saħħa tagħha, persuni li kellhom qabar fil-knejjes, li issa d-dfin fihom kellu jieqaf, ingħataw bi bdil biċċa art fiċ-Ċimtiterju li fiha seta' jitħaffer qabar. Dan kien jgħodd ukoll għall-fratellanzi. Kif jiġri dejjem, din id-drawwa damet it mhux ħażin ma tidħol fis-seħħ u d-dfin fil-knejjes baqa' għaddej sakemm inqata' totalment fl-1872. Inċentivi oħra kienu jinkudu quddiesa pro-populo ċċelebrata ta' kuljum mill-kustodji taċ- Ċimiterju, dfin b'xejn fil-qabar tal- komun għal min ma kellux qabar tiegħu u anke daqq ta' qniepen b'xejn għax min jagħmel użu miċ- Ċimiterju. L-ewwel persuna li ndifnet kienet Anna Magro li mietet fl-Isptar Ċentrali tal-Furjana. Din kienet tallaba armla u l-katavru tagħha baqa' ma ġabru ħadd. Hija kienet min-Naxxar imma għax mietet il- Furjana, inħareġ il-permess biex tindifen fl-Addolorata. Fi kliem sempliċi, sabu skuża, biex issir l-ewwel difna. Kienu l-Bormliżi li taw spinta lill-Addolorata għax qablu li jibdew jużaw dan iċ-ċimiterju. Dan il- ġest kien apprezzat immens tant li l-Isqof tad-Djoċesi, Monsinjur Pace Forno, ħarġilhom privileġġ biex il-mejtin Bormliżi jiddaħħlu fil-kappella tal-Addolorata għall- aħħar talb qabel id-dfin. Id-dfin it it qabad u matul is-snin saru diversi estensjonijiet fiċ-Ċimiterju tal-Addolorata. Fl- 1889 inxtrat l-ewwel art għal dan il-għan. Dwar id-dfin fl-Addolorata, kif dan infetaħ għal kulħadd u l-famuża 'Miżbla' se nitkellmu aktar f 'artikli oħra ta' din is-sensiela fil- ġimgħat li ġejjin, anke għax hemm xniegħat li mhumiex minnhom. Wieħed mill-isbaħ anġli fl- Addolorata li jinsab fuq bieb ta' kappella privata xogħol ta' Francesco Saverio Sciortino. Ritratt ta' James Bianchi